Gleboznawstwo 04-RO-GLEB-SP1

Wykłady:
Gleba jako układ trójfazowy, czteroskładnikowy i podłoże dla roślin oraz środowisko życia mikroorganizmów mezo i makrofauny. Funkcje gleby w ekosystemie. Zasoby glebowe Polski i świata. Kryteria podziału gleb: gleby mineralne, organiczne, organiczno-mineralne. Powstawanie gleb, procesy glebotwórcze, czynniki glebotwórcze, skały macierzyste gleb, minerały skało i glebotwórcze, morfologia profilu glebowego, poziomy diagnostyczne gleb mineralnych. Klasyfikacja bonitacyjna gleb, systematyka gleb Polski.
Skład granulometryczny gleb, gatunki gleb – wpływ na cechy użytkowe. Swoiste i nieswoiste substancje organiczne, budowa koloidalna próchnicy, rola próchnicy w glebach. Odczyn gleb, przyczyny i skutki zakwaszania gleb. Alkalizacja gleb. Rola wapnia w glebach. Właściwości sorpcyjne gleb. Roztwór glebowy i faza gazowa gleby. Porowatość, gęstość właściwa i objętościowa, lepkość, plastyczność, zwięzłość, pojemność powietrzna gleby. Woda w glebie, siły wiązania w glebie i dostępność dla roślin.. Wpływ czynników atmosferycznych, w tym opadów na kształtowanie właściwości gleb. Żyzność, urodzajność, zasobność i produkcyjność gleb. Jakość gleb w aspekcie wpływu czynników antropogenicznych. Badania terenowe gleb.

Ćwiczenia:

Minerały skałotwórcze i skały glebotwórcze
Teoria powstania Ziemi, budowa wewnętrzna i stadia rozwojowe Ziemi, skład chemiczny i mineralny skorupy ziemskiej, klasyfikacja minerałów i systematyka skał, cechy rozpoznawcze minerałów i skał, oznaczanie minerałów i skał, właściwości glebotwórcze i głębokość zwietrzenia skał, wietrzenie skał i minerałów, procesy kształtujące oblicze Ziemi, zlodowacenia w Polsce, skały macierzyste gleb Polski.

Uziarnienie gleby
Pojęcie gatunku gleby, podział na frakcje granulometryczne, podział utworów glebowych na grupy granulometryczne (wg PTG i PN-R-04033), właściwości fizyczne, chemiczne i rolnicze gleb zależne od składu granulometrycznego. Rodzaje, metody i teoretyczne podstawy analizy składu granulometrycznego, preparowanie cząstek ziemistych do analizy, cechy rozpoznawcze grup granulometrycznych, sposoby przedstawiania wyników analizy składu granulometrycznego, właściwości frakcji granulometrycznych, charakterystyka grup granulometrycznych z rolniczego punktu widzenia, procesy egzogeniczne: wietrzenie (fizyczne, chemiczne, biologiczne), działanie wody (procesy aluwialne, deluwialne, abrazja), działanie wiatrów (procesy eoliczne), działanie lodowca. Rodzaj gleby, skały macierzyste gleb Polski, organoleptyczne oznaczanie grup granulometrycznych.

Węglany w glebie. Struktura gleb
Formy związków wapniowych w glebie, formy nawozów wapniowych, wapnowanie gleb, przemiany zachodzące w nawozach wapniowych po dodaniu do gleby, ubytek wapnia w glebach uprawnych, wpływ wapnowania na glebę, przewapnowanie, oznaczanie węglanu wapnia w glebie, zawartość wapnia w glebie w glebach Polski.
Struktury gleb mineralnych. Struktury gleb organicznych. Czynniki powodujące powstawanie i utrwalanie struktury gleb. Wpływ zabiegów agrotechnicznych na strukturę gleb. Wodoodporność agregatów glebowych. Podział i opis typów struktur glebowych wg Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego.

Współczynnik filtracji i właściwości wodne gleb. Zasolenie gleb
Postacie wody w glebie (woda w postaci pary wodnej, woda molekularna: higroskopowa i błonkowata, woda kapilarna: właściwa i przywierająca, woda wolna – grawitacyjna, woda gruntowa). Retencja wody użytecznej dla roślin (siła ssąca gleby). Współczynnik pF. Pojemność wodna gleb (maksymalna, kapilarna, polowa, higroskopowa, punkt trwałego więdnięcia). Wilgotność gleb. Ruch wody w glebie - przepuszczalność wodna gleb (wchłanianie, przesiąkanie, współczynnik filtracji). Zależność przepuszczalności wodnej gleb od ich składu granulometrycznego i zawartości minerałów ilastych. Zjawisko pęcznienia gleb pod wpływem wody.
Chemizm roztworu glebowego.
Roztwór glebowy, roztwór rzeczywisty i koloidalny, skład jakościowy i ilościowy roztworu glebowego, przewodnictwo elektrolityczne jako miara zasolenia gleb. Znaczenie wody w glebie. Przyczyny i skutki zasolenia gleb.

Próchnica w glebie
Źródła substancji organicznej gleb, próchnica, jej powstawanie i definicja, mineralizacja związków organicznych, humifikacja, czyli procesy próchnicotwórcze, skład próchnicy (frakcyjny oraz elementarny), związki humusowe (budowa i rozpuszczalność), podział próchnicy, próchnica oraz jej właściwości w porównaniu z minerałami ilastymi, stosunek węgla do azotu w glebach, wpływ próchnicy na właściwości gleb, oznaczanie próchnicy w glebie (jakościowe, ilościowe i składu frakcyjnego).

Kwasowość i określanie potrzeb wapnowania gleb
Źródła jonów wodorowych w glebie, zmiany pH gleby, zróżnicowanie stężenia jonów H+ w roztworze glebowym, kwasowość czynna, wymienna i hydrolityczna, buforowość i pojemność buforowa gleb, zależność między glebą, a jej odczynem, pomiary pH gleby. Obliczanie dawek wapna na podstawie kwasowości.

Właściwości sorpcyjne gleb
Rodzaje sorpcji, budowa i skład kompleksu sorpcyjnego gleby, suma zasadowych kationów wymiennych, pojemność sorpcyjna, źródło ujemnych ładunków w minerałach ilastych, organiczne koloidy glebowe, pojemność wymienna koloidów glebowych w stosunku do kationów.

Podstawowe właściwości fizyczne gleby
Właściwości fizyczne podstawowe, gęstość właściwa i objętościowa, porowatość (rodzaje i wielkość porów glebowych), zwięzłość i pulchność, plastyczność, lepkość, pęcznienie, kurczliwość, czynniki kształtujące właściwości fizyczne gleb, metody oznaczania właściwości fizycznych gleb.

Cechy morfologiczne gleb
Odkrywka glebowa - cel, miejsce wykonania i rodzaje odkrywek glebowych, charakterystyka profilu glebowego (barwa, skład granulometryczny, odczyn, zawartość węglanów, wilgotność, struktura, konkrecje, nowotwory, domieszki, układ gleby itd.), pedon, rodzaje pobieranych próbek. Poziomy genetyczne: główne, mieszane i przejściowe, podpoziomy, przyrostki do oznaczania cech i właściwości poziomów. Gleby całkowite i niecałkowite. Monolity glebowe.
Klasyfikacja gleb na podstawie monolitów

Genetyczna i gleboznawczo-rolnicza systematyka gleb polski
Część I.
Procesy glebotwórcze. Poziomy diagnostyczne (epipedony i endopedony). Definicja gleby, kryteria ustalania jednostek systematycznych gleb Polski, jednostki hierarchiczne (dział, rząd, typ, podtyp, rodzaj, gatunek). Systematyka gleb Polski (PTG 1989 - dział gleb litogenicznych, autogenicznych i semihdrogenicznych).
Część II.
Procesy glebotwórcze. Poziomy diagnostyczne (epipedony i endopedony). Definicja gleby, kryteria ustalania jednostek systematycznych gleb Polski, jednostki hierarchiczne (dział, rząd, typ, podtyp, rodzaj, gatunek). Systematyka gleb Polski (PTG 1989 - pozostałe działy).
Bonitacja gleb (współczynniki przeliczeniowe i wskaźniki bonitacji). Klasy bonitacyjne i kompleksy przydatności rolniczej gleb. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

Praktyczne wykorzystanie map glebowo-rolniczych
Podział map gleboznawczych w zależności od ich tematyki. Mapy glebowo rolnicze i ich aneksy. Skala mapy. Znaki topograficzne. Metody badań kartograficzno-gleboznawczych: orientacyjne i marszrutowe. Metody wyznaczania zasięgów glebowych: metoda punktów rozproszonych, metoda siatki geometrycznej, metoda siatki ruchomej, metoda zdjęć lotniczych i satelitarnych. Wybór miejsca badania gleb. Praktyczne wykorzystanie map glebowo-rolniczych.

Ćwiczenia terenowe – morfologia i systematyka gleb.